Phong tục thờ cúng gia tiên sống sót trong dân dã vietnam bao đời nay. Đây là nơi con cháu tỏ lòng hiếu hạnh của mình với người đã tắt thở và mang lại niềm tin, chỗ dựa giúp con cháu đủ sức vươn lên trong xã hội.

Với mỗi vùng miền sẽ có những cách thờ cúng khác nhau. Do môi trường thờ cúng có ý nghĩa linh tính với gia đình nên nguyên tố gần gụi và giáo dục truyền thống cần được đặt lên hàng đầu. Điều này sẽ giúp kết nối các thế hệ và giữ nền nếp, gia phong của gia đình.

Trong ngôi nhà truyền thống của người Việt, bàn độc tổ tông thường đặt tại gian chính, gian chính lại là chỗ tiếp khách nên nhiều người cho rằng hai môi trường này là một. Vì thế, một số nhà xây mới hiện giờ vẫn có lề thói để bàn độc ngay tại phòng khách. Tuy nhiên, nếu có môi trường vẫn nên làm gian thờ biệt lập bởi các lý do sau:

• Thứ nhất, tránh được việc đi từ ngoài cửa vào đã nhìn thấy bàn độc, hình ảnh tổ tông. Hơn nữa, bàn độc thuộc tĩnh, không thích hợp với sự khoa trương.
• Thứ hai, bàn độc ngay cửa chính sẽ đón nhận nhiều sát khí từ ngoài vào, hoặc dễ có gió thổi làm động bát hương.
• Thứ ba, bàn độc chính gian giữa, người khấn đứng quay lưng ra cửa, sẽ có cảm giác bất an, khó hội tụ tư tưởng khi khấn, làm mất tính nghiêm túc.

Tốt nhất nên cân nhắc địa điểm đặt bàn độc ngay khi khởi đầu kiến tạo xây nhà sao cho ăn nhập. Ví dụ, muốn đặt dưới tầng một thì bàn độc nên nằm sát giếng trời hoặc trong khoảng thông tầng, nằm ở phía sau nhà và không lộ diện ra phòng khách. Khi đặt trên tầng, bàn độc nên bí mật với người ngoài và gần gụi với người trong gia đình.

Với nhà bình thường cư, bàn độc vẫn phải bảo đảm sự thông thoáng, nhưng bí mật và thích hợp nhất về cách thức sao cho tương ứng với môi trường căn hộ.

Nguyên tắc chiếu sáng ở phòng thờ

• Phòng thờ của gia đình phải tạo được không khí nghiêm túc, yên ấm, gần gụi tránh tạo cảm giác nóng sốt.
• Phòng thờ thường được sắp xếp có quy mô nhỏ, do vậy người chơi nên chọn lựa những đèn treo nhỏ cho tương xứng với phòng, tránh treo các loại đèn chùm lớn gây mất phẳng phiu. Cần lưu ý là sắp xếp ánh sáng đèn không được chiếu thẳng vào người ngồi khi hành lễ cúng bái.
• Nếu tường sơn của phòng thờ có màu sáng thì không nên lắp nhiều đèn điện sẽ tác động tới thuộc tính nghiêm túc của nơi thờ cúng. Chỉ nên sắp xếp khoảng 2 tới 3 loại ánh sáng.
• Tường có treo tranh nên sắp xếp hai đèn âm tường tương thích hợp hai bên bức tranh.

Bày trí trên bàn độc

Tùy theo kích tấc ngôi nhà, điều kiện sinh hoạt… mà việc bày trí bàn độc gia tiên khác nhau. Thông thường có 1 tới 3 bát hương, bát hương ở giữa thờ bình thường thần linh thổ địa, bát hương hai bên là thờ gia tiên và bà cô ông mãnh.

Phía trước bát hương: Ở giữa bày cái đài nhỏ, với ba chén đựng nước sạch. Hai bên là hai đĩa bày hoa quả tươi và trầu cau, hoặc tiền tiến thưởng mã.

Phía sau bát hương: Là bộ bình để hoa tươi, hương và nến. Tùy theo nguyên liệu mà sự bày trí cũng khác. Với đồ sứ: Bộ tam sự bao gồm bát hương, hai cây đèn (hoặc hai con hạc đội đèn), bộ ngũ sự có thêm hai bình (dựng cắm hoa tươi và để hương); bộ thất sự có thêm hai bình (đựng nước và gạo). Với đồ đồng: Tam sự có đỉnh đồng thay thế bát hương, và hai con hạc, ngũ sự có thêm hai ống hương và thất sự có thêm đôi đèn. Như vậy, bày trí của đồ đồng có tính trang hoàng thẩm mỹ là chính còn bày trí của đồ sứ thiên về tính thờ cúng và linh tính hơn.

Khi sắp xếp bàn độc Phật cần cao hơn và tách biệt bàn độc gia tiên.

Bố trí hoành phi, câu đối phòng thờ

Trong môi trường thờ cúng tổ tông của mỗi gia đình người Việt đều dành một phần trọng thể nhất để treo những bức hoành phi, câu đối. Đây là nét văn hóa rực rỡ trong đời sống linh tính của người dân.

Hoành phi thường được sơn son chữ tiến thưởng, có bức hoành phi hình cuốn thư. Chữ viết trên hoành phi đều tỏ lòng tôn kính của con cháu đối với tổ tông, ghi tụng công đức của tổ tông, ghi lại những lời răn dạy con cháu, hoặc biểu thị ước nguyện cầu mong sự an toàn, thái hoà.

Hai bên bàn độc còn có đôi câu đối. Ngoài dùng trang hoàng, đôi câu đối còn ghi lại những lời răn dạy con cháu những giá trị đạo đức truyền thống, ngợi ca truyền thống của dòng tộc hoặc cầu mong thái hoà, phồn thịnh.

Những điều kiêng kỵ với bàn độc

• Ngoài những kiêng kỵ như trên, bàn độc không đặt cạnh tường bếp đun, không dựa lưng vào nhà vệ sinh, hay không nằm dưới hay trên vệ sinh, hạn chế đặt ở ban công…
• Kiêng kỵ về cách cục, trong phong thủy bàn độc được coi như kháo sơn, cần đặt ở nơi có sơn tinh đang vượng. Như năm nay chúng ta đang ở trong vận 8, bàn độc nên đặt nơi có Cửu Tử hay Nhất Bạch đáo sơn.
• Kiêng kỵ về thời kì lập bàn độc: Việc lập bàn độc thường được tiến hành đồng thời với nhập trạch, nên việc chọn lựa lọc thời kì có ý nghĩa vô cùng quan yếu, tác động nhiều tới cuộc sống sau này. Ngoài thời kì ăn nhập với nhập trạch, cúng tế hay thích hợp tuổi gia chủ, người ta còn lưu ý tới thời điểm có sao Bát Bạch để hóa giải sát khí.
• Kiêng kỵ về người lập bàn độc: Người xưa cho rằng đàn bà mang thai có nhiều tạp khí, không nên động chạm vào bàn độc hay bát hương. Hơn nữa, người bốc bát hương nên là gia chủ, chứ không khăng khăng phải nhờ người khác, cốt sao là sự chân tình và tay chân tinh khiết khi thực hành.
• Kiêng kỵ về sắp xếp trên bàn độc: Bàn thờ là nơi thờ cúng gia tiên chứ không phải nơi khoa trương hay trình bày, những thứ không tác động tới thờ cúng không bày lên bàn độc, nhất là giấy công đức ở đình chùa. Nếu thờ gia tiên cùng Phật hay thờ mẫu, cần tách riêng bàn độc Phật hay thờ mẫu, bàn độc gia tiên để thấp hơn và tách biệt.
• Kiêng kỵ về đồ lễ trên bàn độc: Quan trọng nhất là hương hoa, tức hương thắp, hoa quả tươi, hoa tươi và nước sạch. Tránh các loại đồ giả như hoa quả nhựa. Đồ thờ cúng xong rồi nên bỏ xuống để thụ lộc, tránh bày để từ bốn tuần này qua bốn tuần khác. Không nên để lễ mặn, hay tiền mặt lên bàn độc.